Kaos Kozmos Karşıtlığı: Basat Tepegöz Mücadelesi
Dede Korkut Kitabı.
Chaos Opposition on the Cosmos: The Basat Tepegöz Struggle
The Book of Dede Korkut.
Dede Korkut Kitabı Türk Dünyasının ortak anlatı unsuru olmasının yanısıra içerisinde barındırmış olduğu mitik düşünce ile konar göçer Oğuz toplumunun hayat şartlarını ve düşünce dünyasına dair önemli bilgiler vermektedir. Bu düşünce dünyası içerisinde kaos ve kozmos kavramlarının önemi büyüktür. Feodal yaşam süren konar göçer toplumun belleğinde yer alan mitik düşünce, toplumun hayata bakış açısını belirler. Bu mitik düşünce ikili zıtlıklar üzerine kuruludur. Tabiat ve medeniyet zıtlığı Basat’ın Tepegözü Öldürdüğü Destan’da şekil bulur. Tabiat bu geçiş döneminde kaosu, medeniyet ise kozmosu simgeler.
Destan aslanlar tarafından büyütülen Basat’ın medeni topluma kazandırılması ile gene Sarı Çoban tarafından peri kızına temas sonrası doğan ve olağanüstülükler barındıran Tepegöz ’ün mücadelesini anlatmaktadır. Aruz Koca’nın oğlu olarak dünyaya gelen ve bir göç esnasında kaybolarak aslanlar tarafından büyütülen Basat, Dede Korkut Kitabı içerisinde yer alan alp tipi Oğuz yiğitleri arasında kozmik özellikleri olan tek kahramandır.
Sarı Çoban’ın bir göç zamanı pınarbaşında peri kızına temas etmesi sonrası doğan Tepegöz, doğumundan ölümüne kadar içinde barındırmış olduğu kaotik özellikler ile konar-göçer Oğuzların hayatını olumsuz yönde etkilemiş ve onları zor durumda bırakmıştır. Basat ile tabiatı simgelemesi açısından belli özellikleri benzeşen, ama medeni âleme uyum sağlama konusunda Basat ile farklılaşan kaotik bir tiptir. Tepegöz, tüm müdahalelere rağmen medenileşememiş ve kaosu simgeleyen tabiata geri dönmüştür.
Basat’ın Tepegöz’ü öldürdüğü destan metni, Yunan mitolojisinde ki Odysseia anlatılarında yer alan Polphemos arketipine benzerliği bakımından da önemlidir. 1815 yılında Denkwürdigkeiten von Asien adlı çalışması ile Dede Korkut Hikâyelerini bilim dünyasına tanıtan F.von Diez, Tepegöz anlatısını Almancaya çevirmiş ve Tepegöz ile Polphemos tiplerini karşılaştırmıştır. İki eser arasında benzerlikler ve farklılıklar olmakla birlikte hangi eserin diğer eseri etkilediği düşüncesi uzun yıllar bilim dünyasında tartışma konusu olmuştur. Von Diez, Tepegöz anlatısının daha geniş kapsamlı olması sebebiyle Homeros’un Polphemos tipini doğrudan aldığına hükmetmiştir.
*
In addition to being a common narrative element of the Turkish World, Dede Korkut Book provides important information about the life conditions and world of thought of the nomadic Oghuz society with the mythical thought it contains.In this world of thought, the concepts of chaos and cosmos are of great importance. The mythical thought that takes place in the memory of the nomadic society living a feudal life determines the society's perspective on life. This mythical thought is based on binary oppositions.The contrast of nature and civilization finds form in The Epic Where Basat Killed Tepegöz. Nature symbolizes chaos in this transition period and civilization symbolizes the cosmos.
The epic tells the struggle of Tepegoz, who was born after Basat, who was raised by lions, and was brought into civil society by the Sarı Çoban, after contact with the fairy girl, and who has extraordinary things.Basat, who was born as the son of Aruz Koca and was lost during a migration and raised by lions, is the only hero with cosmic features among the alp-type Oghuz valiants in the Book of Dede Korkut.
Tepegöz, who was born after Sarı Çoban came into contact with the fairy girl in a springtime during a migration, negatively affected the life of the nomadic Oghuz with the chaotic features he had from birth to death and left them in a difficult situation.He is a chaotic type who resembles Basat in terms of symbolizing nature, but differs with Basat in terms of adapting to the civilized world. Despite all the interventions, Tepegöz could not become civilized and returned to the nature symbolizing chaos.
The epic text in which Basat killed Tepegoz is also important in terms of its similarity to the Polphemos archetype in the Odyssey narratives in Greek mythology.F.von Diez, who introduced the Dede Korkut Stories to the scientific world with his work Denkwürdigkeiten von Asien in 1815, translated the Tepegöz narrative into German and compared the Tepegöz and Polphemos types. Although there are similarities and differences between the two works, the idea of which work affects the other work has been a subject of discussion in the scientific world for many years. Von Diez judged that Homer directly took the Polphemos type because the Tepegöz narrative was more comprehensive.
