Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi'nde İstanbul'un Kuruluş Epiği
Evliyâ Çelebi's Establishment Epic illustration of Istanbul's Travel Book
Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi otobiyografik bir eserdir. Seyahatnâme’de anlatılan hikâyeler salt gerçeklere değil, gerçek ile kurmacanın iç içe geçtiği ve Evliya Çelebi’nin de yaşamından kesitler sunan bir dil ile kaleme alınmıştır. Seyahatnâme’de 17. yüzyıl Osmanlı zihin dünyasının bilgi söylemine uygun düşecek şekilde olağanüstülüklere yer verilmiştir. Bilgi düzlemi belgesel nitelikteki bilgi ile folklorun iç içe geçtiği bir anlayışa sahiptir. Robert Dankoff bu konuda: Seyahatnamenin akla yatkın bir gerçeklikle acayib ü garaib’e duyulan sevgi arasında salınan Osmanlı zihniyetinin edebi düzlemde muazzam bir örneğidir yorumunu yapmaktadır. Osmanlı kültürü sohbet meclisine dayalı sözlü bir kültürdür. Bu kültürel ortamda olağanüstü hikayelerin yer almadığı bir seyahatname hedefine ulaşamamaktadır. Acayip ve garip anlatılara seyahatnamenin kendi içerisinde bir zaaf olmayıp seyahat anlatı geleneğine uygun olarak bilinçli bir şekilde işlenmiş hikayelerdir.
Bu hikâyelerden bir tanesi de İstanbul’un epik kuruluşu ve tılsımlardır. Evliyâ Çelebi İstanbul’un kuruluşu ile ilgili “dünya tarihçilerinin ve insanoğlu hadisçilerinin sözlerine göre” sözleriyle İstanbul’un Konstantin’e kadar ki kurucularını sayar. Bu kurucular sırasıyla Hz. Süleyman, Süleyman oğlu Melik Racim, Madyan oğlu Yanko, İskender-i Zülkarneyn, Pozantin Kral, Kayser-i Rum, Vezendon Kral, Vezondon Kral oğlu Yağfur ve Konstantin’dir. Madyan oğlu Yanko ve Vezendon Kral hayali karakterler olup, Osmanlı tarih geleneğinde kabul edilen anlatılardır. Osmanlı İmparatorluğu Roma-Bizans metinlerinden ziyade kendi yarattığı efsanevi karakterler üzerinden bir İstanbul tarihi oluşturmuştur. Kurucuların bilgisini verdikten sonra tılsımlı yapılar ile ilgili 17 kara 6 deniz hikâyesi paylaşan Evliyâ Çelebi on altıncı tılsımda “bir devlet gele, ayakta olan pespaye adamlara söz değip baş ola ve sarıklı adamlar sureti var” ifadesini kullanarak II. Mehmed (Fatih)’e ve Osmanlı İmparatorluğu’na atıfta bulunmaktadır. Bu tılsımlı yapılar gerçekle hayalin iç içe geçtiği çok seslilik ve renklilikle anlatılır.
*
Evliyâ Çelebi's Travel Book is an autobiographical work. The stories told in the travelogue are not only based on facts, but also in a language that intertwines reality and fiction and presents sections from Evliyâ Çelebi's life. In the travel book, extraordinary events are included in a way that is compatible with the knowledge discourse of the 17th century Ottoman mental world. The information plane has an understanding that documentary information and folklore are intertwined. Ottoman culture is an oral culture based on chat assembly. A travelogue without extraordinary stories in this cultural environment cannot achieve its goal. The strange and strange narratives are not a weakness in the Seyahatnâme itself, but are consciously processed stories in accordance with the travel narrative tradition.
One of these stories is the epic foundation of Istanbul and talismans. Evliyâ Çelebi counts the founders of Istanbul up to Constantine with his words "according to the words of world historians and human beings hadithists" regarding the establishment of Istanbul.These founders, respectively, Hz. Süleyman, Melik Racim, Madyan's son Yanko, İskender-i Zülkarneyn, Pozantin King, Kayser-i Rum, Vezendon King, Yagfur and Constantine. Madyan son Yanko and Vezendon King are fictional characters and are the narratives accepted in the Ottoman historical tradition. The Ottoman Empire created a history of Istanbul based on the legendary characters it created, rather than the Roman-Byzantine texts. Evliyâ, who shared 17 land and 6 sea stories about the talismanic structures after giving the information of the founders, used the expression "When a state comes, there is no mention of the shabby men standing and there is the image of men in turbans" in the 16th Talisman. It refers to Mehmet (Fatih) and the Ottoman Empire.
Location: İstanbul.
